MS 6. yüzyılın ortalarında, gücünün zirvesindeyken İmparator I. Justinianus, Roma’yı eski ihtişamına kavuşturmaya çalışıyordu. Kısa süre sonra orduları Kuzey Afrika’yı Vandallardan geri aldı ve şimdi İtalya’yı Ostrogotlardan geri almak için bir seferle meşguldü. Ancak Justinianus’un generalleri eski Romalıların topraklarında ilerlerken, çok farklı bir düşman ortaya çıktı – Justinianus Vebası. Mısır’dan gelen tahıl gemileriyle imparatorluğa taşınan pire ve fare kaynaklı bakterilerle yayılan veba, milyonlarca can aldı ve Bizans ordusunu büyük ölçüde etkiledi.
Salgın Öncesi Justinianus’un İmparatorluk Ordusunun Durumu
Vebanın Justinianus’un ordusunu ne ölçüde etkilediğini anlamak için, Bizans Ordusunun salgın öncesi durumunu anlamak gerekir. Roma İmparatorluğu’nun aynı anda iki savaş yürütebilmesi için (Kuzey Afrika ve İtalya’da) çok sayıda askerin yanı sıra askerler için erzak ve diğer lojistik ihtiyaçlara ihtiyacı vardı. Günümüz tarihçileri arasında tahminler farklılık gösterse de, çoğu Justinianus’un askeri güçlerinin yaklaşık büyüklüğünün 300.000 ila 350.000 asker olduğu konusunda hemfikirdir.
İlk salgından onlarca yıl sonra yazan tarihçi Agathias, eski, birleşik Roma İmparatorluğu ordusundaki idealize edilmiş asker sayısını (645.000) kendi zamanındaki sadece yaklaşık 150.000 kişilik mevcut orduyla karşılaştırdı. Agathias’ın sayıları muhtemelen imparatorluk hükümetinin politikalarını eleştirmek için abartılmış olsa da, yaptığı aşırı karşılaştırma, imparatorluğun vebadan hemen sonra karşılaştığı muazzam insan gücü sorunlarını gösterdi.
Yıkımın Gerçek Boyutu
Veba Bizans İmparatorluğu’nu vurduğunda bunu hızla ve aşırı bir yıkımla yaptı. İlk olarak MS 541’de Mısır limanı Pelusium’da ortaya çıktı ve MS 542 baharında imparatorluğun merkezi Konstantinopolis‘e ulaştı. Yoğun nüfuslu başkent kısa sürede veba salgını yaşayan bir şehre dönüştü. Saray tarihçisi Procopius, Savaşların Tarihi metninde korkuyu anlattı ve yaygın yıkımı tasvir etti. Procopius, vebanın zirvesinde şehirde her gün yaklaşık 10.000 kişinin öldüğünü tahmin etti.
Procopius’a göre, tüm Konstantinopolis şehri veba nedeniyle sosyal olarak çöktü ve sağlıklı vatandaşlar hastaların bakımı ve ölülerin gömülmesi görevleriyle bunaldı. Tasvirlerine göre şehir cesetlerle doluydu ve imparator onları gömmek için şehrin dışında toplu mezarların inşasını emretti. İmparator Justinianus sonunda vebadan kurtulmuş olsa da, bir noktada o da hastalık nedeniyle hastalandı ve birkaç hafta boyunca komada kaldı.
Ordu Nasıl Etkilendi
Toplumun diğer tüm üyeleri gibi, askerler de veba kapma konusunda eşit derecede savunmasızdı. Ayrıca, askeri kamplar ve garnizonlar genellikle aşırı kalabalık olduğu için, yaşadıkları ortamlar vebanın yayılması için mükemmel koşullar sağladı. Bazı tarihçiler, vebanın iki yüzyıl süren tekrarlayan salgınlar döngüsü boyunca imparatorluğun toplam nüfusunu yüzde 25 ila 50 oranında azalttığını tahmin ediyor. Sonuç olarak, Roma ordusu için mevcut asker havuzu çarpıcı biçimde daraldı.
Askeri Seferlere Etkisi
General Belisarius komutasında başarıyla başlayan İtalya’daki Ostrogotlara karşı savaş, salgından sonra durgunlaştı, çünkü kaynak ve personel üzerindeki sürekli tükenme, ordunun kesin bir zafer elde etmesini engelledi. Belisarius MS 544’te İtalya’ya döndüğünde, bunu ciddi şekilde azalmış bir güçle yaptı ve yeniden güçlenen Ostrogot güçlerine karşı kesin bir zafer kazanamadı. Savaş MS 554’e kadar on yıl daha sürdü. Uzayan süresi büyük ölçüde ordunun veba nedeniyle zayıflamış durumuna bağlanabilir.
Benzer şekilde veba, ordunun Sasani Pers İmparatorluğu‘nun oluşturduğu sürekli istila tehdidine yanıt verme yeteneğini sınırladı. Durum, imparatorluğun MS 562’de karışık sonuçları olan bir barış anlaşmasını kabul etmesiyle sonuçlandı. Anlaşma, tartışmalı Lazica bölgesini Romalılar için güvence altına alırken, aynı zamanda Bizans İmparatorluğu’nu Persler’e altın olarak önemli yıllık ödemeler yapmakla yükümlü kıldı.
Bizans Ordusu Personel Eksikliklerini Nasıl Aşmaya Çalıştı
Veba tarafından asker olarak kullanılabilecek yerli doğumlu asker sayısı ciddi şekilde azaltıldığı için, Bizans İmparatorluğu’nun kalan güçlerini takviye etmek için çok sayıda yabancı paralı asker işe alması gerekti. Paralı askerlere daha fazla güvenilmesi yeni bir dizi soruna yol açtı. Bunlar arasında paralı askerlerin sadakatiyle ilgili sorunlar ve onları işe almanın maliyeti vardı. Bu faktörler zaten gergin olan imparatorluk hazinesini yükledi ve nihayetinde imparatorluğu zayıflatarak Arap-Müslüman fetihlerine karşı savunmasız hale getirdi.